کاخ گلستان؛ آینه‌ای از تاریخ ایران+ تصاویر
به گزارش خبرگزاری تسنیم از تهران، از ایستگاه پانزده خرداد در خط یک مترو، از قطار که پیاده می‌شوید، پس از خروج از ایستگاه در خیابان پانزده خرداد، تنها پنج دقیقه که پیاده به سمت شرق بروید، به خیابان داور می‌رسید، اینجا ابتدای ورودی کاخ گلستان است.
کاخ گلستان با قدمتی حدود 442 سال، نمایانگر سندی بی‌همتا و باشکوه از زبان معماری و هنر تزئینی دوره قاجار است، که در زمان ناصرالدین شاه به اوج خود رسید. این مجموعه الهامی هنری از بناهای اروپایی و اولین نمونه از ترکیب سبک اروپایی و فارسی است، که بعدها در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به یکی از شاخصه‌های هنر و معماری ایرانی تبدیل شد.
این بنا نه تنها یادگارهای زیادی از دوران قاجار را به صورت موزه در خود حفظ می‌کند، بلکه خود این مجموعه هم به واسطه قرار گرفتن در ثقل حوادث سیاسی مثل انقلاب مشروطه، بخشی از تاریخ زنده تهران محسوب می‌شود، که آثار هنری بسیاری همچون تخت مرمر، سنگ قبر ناصرالدین شاه قاجار که از شهرری به اینجا منتقل شده و آثاری از کمال‌الملک و سایر هنرمندان ایرانی و خارجی را در دل خود دارد.
با وجود عمارت‌های متعددی که در کاخ گلستان وجود دارد؛ اما در مجموع این بنا را به دو بخش اندرونی و بیرونی تقسیم کرده‌اند. بخش بیرونی که امروزه به نام کاخ گلستان بازشناخته می‌شود، شامل دو قسمت یعنی حیاط دارالحکومه یا دیوانخانه و باغ مربع شکلی به نام باغ گلستان بود، که این دو حیاط را بناهایی از یکدیگر جدا می‌کرد. این بخش، از سمت شمال به وسیله چند در و دالان باریک، با حرم‌خانه که اندرون و فرح‌آباد که مکان زندگی همسران صیغه‌ای و دائم پادشاهان قاجار بوده است، ارتباط داشت.
در سال 1301 هجری قمری، پس از آنکه زن‌های حرم‌سرای ناصرالدین شاه رو به ازدیاد نهاد و رفته رفته جا بر آنان تنگ شد، ناصرالدین شاه قاجار که عازم سفر به مشهد بود، به ابراهیم‌خان امین‌السلطان دستور داد تا عمارت قدیم اندرونی را خراب کرده و تا زمان بازگشت وی عمارتی بزرگ و نو جای آن بسازد، و متعاقباً در اندک مدتی طرح اندرونی توسط معماران زبده دربار کشیده و اجرا شد. این بخش که در شمال بخش بیرونی واقع شده بود، در زمان رضاشاه به بهانه از بین بردن مکانی که شاهان قاجار در آن به شهوترانی می‌پرداختند، و در واقع به واسطه تنفری که رضاشاه پهلوی از پادشاهان قاجار داشت، بخش اندورنی تخریب، و وزارت دارایی به جای آن ساخته شد.
بخش‌های مختلف کاخ گلستان عبارتند از: ایوان تخت مرمر، خلوت کریمخانی، تالار سلام، تالار آینه، تالار سفره خانه، تالار برلیان، عمارت خوابگاه، کاخ شمس‌العماره، عمارت بادگیر، تالار الماس، کاخ ابیض و چادرخانه است.
ایوان تخت مرمر
ایوان تخت مرمر با 65 قطعه مرمر در اندازه‌های مختلف از دیدنی‌های پرشمار کاخ گلستان محسوب می‌شود. در صورت بازدید از کاخ گلستان، فرصت دیدار از تالار عاج را هم خواهید یافت. این تالار در زمان ناصرالدین شاه برای نگهداری هدایای خارجی استفاده می‌شد. تزئینات گچ‌بری و نقاشی تالار بسیار جذاب و شبیه به بناهای دوره زندیه است.
خلوت کریمخانی
چنانکه از نامش پیداست از دو نظر از محل‌های قدیمی و تاریخی به شمار می‌رود؛ یکی به سبب اساس بنای آن که در زمان کریمخان نهاده شده و دیگری به جهت ستم و عمل ناجوانمردانه‌ای که آغا محمدخان قاجار در این محل با استخوان‌های پوسیده کریمخان زند، روا داشته بود.
در سال 1206 ه.ق و به دستور آغا محمدخان بقایای جسدکریمخان زند را از عمارت کلاه فرنگی(محل کنونی موزه پارس در شیراز) به تهران حمل نموده و در زیر پله‌های همین خلوت کریمخانی، که محل عبور و مرور روزانه بود، دفن کردند، و درباریان متملق آن زمان در گذاشتن پای بر سر وسینه وکیل‌الرعایا بر یکدیگر سبقت می‌جستند و معروف است که خود آغامحمدخان قاجار با نوک شمشیری که بر کمر داشت، چند ضربه‌ای نیز بر خاک می‌‌زد.
پس از آغامحمدخان این قسمت از بناهای سلطنتی بر اثر تغییراتی که چندین بار در زمان ناصرالدین شاه داده شده بود، تبدیل به محوطه کوچکی به نام حیاط کریمخانی شد و به وسیله نرده‌های آهنی از باغ گلستان جدا شده و به همان صورت باقی ماند و به علت صفا وآرامشی که داشت ناصرالدین شاه گاهی اوقات در این گوشه دنج به تنهایی در کنار حوض آن به استراحت پرداخته و قلیان می‌کشید.
پس از انقراض قاجاریه و در زمان پهلوی اول( بهمن ماه 1304 ه.ش ) دستور شکافتن و کاوش زیر پله‌های سمت راست صادر شد. کارگران که آن‌ها نیز از طایفه زند بودند تحت‌نظر استاد حسین میدانی زیر پله‌های مزبور را کنده و پس از مقداری خاک‌برداری، قطعاتی از استخوان‌های شاه زند را بیرون آوردند .
بنا به دستوری که از وزارت دربار به فرماندار قم صادر شد، او محلی در مقبره شاه‌صفی و شاه‌سلطان حسین در قم تعیین کرد، و تکه‌های کوچکی که از استخوان‌های وکیل‌الرعایا باقی مانده بود، به قم منتقل و در محل مزبور دفن شد.
تالار سلام( اتاق موزه)
پس از اولین سفر ناصرالدین شاه به اروپا در سال 1290 هـ.ق و دیدن موزه‌ها و گالری‌های بزرگ کشورهای غربی، وی تصمیم گرفت که موزه‌ای شبیه به موزه‌های اروپا در ارگ ایجاد کند. بدین منظور عمارت خروجی را تخریب و در عوض در سمت شمال‌غربی و در جوار تالار عاج، بناهای کاخ گلستان جدید، یعنی سرسرا و تالار آینه و اتاق موزه بنیان نهاده شد.
ساخت اتاق موزه در سال 1291 هـ.ق آغاز و در سال 1294 هـ.ق پایان یافت. ولی به دلیل تزئینات زیاد که با نظارت مستقیم شاه صورت می‌گرفت، بهره‌برداری از آن تا سال 1299 هـ.ق به طول انجامید.
بنجامین نخستین سفیر آمریکا در ایران در کتاب خود به نام «ایران و ایرانیان» که در فاصله سال‌های 1300 ه.ق تا 1301 ه.ق نوشته شده، می‌نویسد: « … عالی‌ترین قسمت عمارت سلطنتی ناصرالدین شاه، تالار سلام است که از نظر ابعاد و جلال و شکوه یکی از عالی‌ترین تالارهای دنیاست، سقف و دیوارهای آن همچون گچ‌بری‌هایی که در کاخ الحمراء نیز دیده می‌شود، تزئین شده است».
تالار آیینه
تالار آیینه همزمان با تالار سلام(حدود سال 1291 ه.ق)ساخته شده و اصولاً جزء بنای موزه جدید محسوب می‌شود و در آغاز انتقال اشیاء و آثار موزه قدیم به موزه جدید این تالار به تخت‌طاووس و تاج‌کیانی اختصاص داشت.
شهرت عمده تالار آیینه علاوه بر موقع و تزئینات آن، بیشتر به واسطه تابلو رنگ و روغن معروفی است که مرحوم میرزا محمدخان کمال‌الملک غفاری در سال 1309 ه.ق از آن تهیه کرده که اینک در تالار سلام کاخ گلستان نگهداری می‌شود.
تالار عاج یا سفره‌خانه
از زیباترین تالارهای کاخ گلستان که امروزه به شکل موزه درآمده است، تالار عاج می‌باشد. در این تالار هدایای شاهان خارجی که به شاه ایران هدیه می‌دادند، نگهداری می‌شده است، و بعدها در دوازدهمین سال سلطنت رضاشاه پهلوی محل ضیافت مهمانان خارجی شد. یک نقاشی آبرنگ نیز که توسط محمودخان ملک‌الشعرا کشیده شده در کاخ گلستان وجود دارد، که نمای خارجی تالار عاج یا سفره‌خانه را قبل از بازسازی نشان می‌دهد.
کاخ شمس‌العماره
کاخ شمس‌العماره شاخص‌ترین بنای کاخ گلستان و ممتازترین ساختمان ضلع شرقی این مجموعه است. این بنا پس از نخستین سفر ناصرالدین شاه قاجار به اروپا و تحت‌تأثیر قرار گرفتن وی از ساختمان‌های بلند فرنگی، با معماری ایرانی و اسلوب فرنگی در 5 طبقه و 35 متر ارتفاع ساخته شد، که در زمان خود بلندترین ساختمان تهران و اولین ساختمانی بود که در سازه آن از فلز استفاده کرده‌اند.
کاخ ابیض در کاخ گلستان
در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه، شاه سلطان عبدالحمید پادشاه عثمانی، مقداری اثاثیه ارزشمند و گرانبها برای شاه ایران فرستاد. چون در آن هنگام تقریباً همه کاخ‌ها و تالارهای سلطنتی با تابلوها و اثاثیه متعدد پر و آراسته شده بود؛ از این‌رو ناصرالدین شاه تصمیم گرفت در گوشه جنوب‌غربی محوطه گلستان، که پیش از این محل کلاه‌فرنگی یا برج آغامحمدخانی بود، کاخ جدیدی بنا کند تا هدایای سلطان را در آن جای دهد.
این بنا به علت رنگ سفید نمای ساختمان که به شیوه بناهای قرن 18 اروپا، گچ‌بری و نماسازی شده و نیز به سبب آنکه پله‌های سرسرای کاخ مرمر، سفید رگه‌دار بود به کاخ ابیض معروف شد. کاخ ابیض از همان ابتدای بنای خود، به محل اشتغال صدراعظم‌ها اختصاص یافت و جلسات هیئت دولت تا سال 1333 شمسی در این کاخ و در تالار سلطان عبدالحمید تشکیل می‌شد.
نگارخانه
نگارخانه در ضلع شمالی کاخ گلستان و بین خلوت کریمخانی و موزه مخصوص واقع شده که محل به نمایش گذاشتن گنجینه نفیس تابلوهای نقاشی هنرمندان دوره قاجار است که در آن سیر تحول نقاشی ایران و آثار هنرمندان مشهور این دوره تاریخی دیده می‌شود.
عمارت بادگیر
عمارت بادگیر یکی از ساختمان‌های زیبای کاخ گلستان است که به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شد. دلیل نامگذاری این عمارت به این نام، وجود 2 بادگیر بلند در آن است. این عمارت زیبا محل تاج‌گذاری مظفرالدین‌شاه نیز بوده است.
این عمارت زیبا در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار بازسازی شد و هم‌اکنون هم در وضعیت بسیار خوبی نگهداری می‌شود. در زیر این عمارت، یک حوض‌خانه تابستانی قرار داشته که به کمک جریان باد، چهار بادگیر و آب حوض قنات شاهی که در میانه آن وجود داشت، خنک می‌شد. ناصرالدین شاه از حوض‌خانه این عمارت برای نگهداری پرندگان زیبایی که گردآوری کرده بود، استفاده می‌کرد و در زمانی که می‌خواست به پرندگان غذا بدهد به تماشای آن‌ها می‌آمد و از شیوه شکار هر یک از آن‌ها سخن می‌گفت.
کافه گلستان
وقتى وارد این کاخ می‌شوید در نگاه اول ممکن است متوجه کافه دنج کاخ نشوید؛ ولى با کمى حوصله و بعد از بازدید از اولین قسمت کاخ درب ورودى وجود دارد که پلکانى به سمت پایین دارد، با اولین نگاه از دکوراسیون کافه احساس می‌کنید که با یک مکان سنتی ایران روبرو شده‌اید؛ اما صرف‌نظر از چیدمان و دکور، خوراکى‌های فرنگى سرو می‌شود. فعالیت اصلى کافه روى نوشیدنى گرم و سرد و چند میان وعده‌های سبک است که می‌تواند پس از بازدید از مکان تاریخى به عنوان یک استراحت کوتاه دلپذیر باشد.
انتهای پیام/