علامه محمدرضاحکیمی که به دلیل ابتلا به کرونا در بیمارستان بستری شده بود، ۳۱ مردادماه به رحمت الهی پیوست و دوم شهریور مراسم تشییع پیکر وی با رعایت موازین بهداشتی در حرم مطهر امام رضا (ع) برگزار و در رواق دارالحجه به خاک سپرده شد.
آن مرحوم متولد ۱۴ فروردین ۱۳۱۴ شمسی (۱۳۵۴ قمری) در مشهد و پدرش عبدالوهاب از معتمدان و محترمان بازار این شهر بود. استاد حکیمی در سال ۱۳۲۰ تحصیلاتش را آغاز کرد و در سال ۱۳۲۶ وارد حوزه علمیه خراسان شد و ۲۰ سال از عمر خود را در این حوزه به تحصیل دروس مقدمات و سطح، خارج، فلسفه، ادبیات عرب، نجوم و تقویم گذراند.
محمدتقی ادیب نیشابوری، شیخ مجتبی قزوینی خراسانی، سیدمحمدهادی میلانی، احمد مدرس یزدی، اسماعیل نجومیان، حاج سید ابوالحسن حافظیان و حاجی‌خان مخیری از مهمترین اساتید وی بودند. او علوم غریبه، رمل و اوفاق را نزد ابوالحسن حافظیان و شیخ مجتبی قزوینی آموخت. استاد حکیمی اجازه اجتهاد را از آقابزرگ تهرانی در سال ۱۳۴۸ شمسی دریافت کرد.
کتاب الحیاة علامه حکیمی یک دایرةالمعارف اسلامی است و از شهرت و اعتبار خاصی در جهان اسلام برخوردار است. این اثر ۱۲ جلدی به زبان عربی، توسط زنده یاد محمدرضا حکیمی و ۲ برادرش علی و محمد نوشته شده است. آغاز نگارش این کتاب در سال ۱۳۵۳ بوده و آخرین جلد آن در سال ۱۳۹۴ منتشر شده است. هدف نویسندگان، ارائه سیمای اسلام و تشیع، بر محور عدالت اجتماعی و آزادگی فردی بوده و منبع اصلی خود را قرآن و حدیث دانسته‌اند. احمد آرام ۶ جلد اول را به فارسی ترجمه کرده است.
کتاب «منهای فقر» اثری برگرفته از مجموعه آثار علامه محمدرضا حکیمی و حاوی دیدگاه عدالت‌خواهانه علامه حکیمی و حاوی موضوعات اقتصادی در اسلام و نحوه مواجهه پیشوایان دینی با موضوع فقر است.
رهبر معظم انقلاب با صدور پیامی از استاد حکیمی به عنوان دانشمندی جامع، ادیبی چیره‌دست، اندیشه‌ورزی نوآور و اسلام‌شناسی عدالتخواه یاد کرده و افزودند: ایشان عمر خود را فارغ از آرایه‌ها و پیرایه‌های مادی، در خدمت معارف والای قرآن و سنّت، گذرانده و آثاری ارزشمند از خود به جا نهادند.
ایشان، استاد حکیمی را رفیق دیرین دانسته و اضافه کردند: بهره‌گیری از محضر پرفیض و نفس گرمِ استادان معرفت و معنویت در مشهد مقدس، ذخیره‌ای از توکل و تعبّد و غنای نفس در دل و جان این شخصیت عزیز به جا نهاده بود که تا آخر عمر با برکتش وی را استوار می‌داشت.
دغدغه عدالت اجتماعی
مدیر موسسه فرهنگی هنری الحیات سه شنبه شب در وبیناری با موضوع اندیشه اجتماعی استاد حکیمی گفت: مرحوم حکیمی عمر خود را وقف جامعه و اصلاح آن کرد و دغدغه عدالت اجتماعی داشت. نگاه اجتماعی او زاییده نگاهی است که در روایات، احکام و دعاها وجود دارد.
امیرمهدی حکیمی افزود: اگر به عناوین کتاب‌های او هم دقت شود دغدغه اجتماعی نمایان است. مرحوم حکیمی با دغدغه‌های اجتماعی نسل جوان و توده های مختلف و جریان‌های فکری مرتبط بود و جامعه را به طور کامل و دقیق می‌شناخت.
وی ادامه داد: عدالت خواهی او در تمام حوزه‌های زیست فردی و اجتماعی بوده است و در هر جایی قلم می‌زد خارج از این دایره نبود.
حکیمی افزود: در آیات قرآن هم دعوت انبیا بعد از توحید به عدالت اجتماعی بوده است. عدالت، حیات آیات احکام است، اگر این اتفاق به سرانجام نرسد و عدالت اجرا نشود دعوت به توحید هم تاثیر گذار نخواهد بود.
مدیر موسسه فرهنگی هنری الحیات اظهار داشت: مرحوم حکیمی در نوشته ها و رفتار خود چیزی را نمی‌گفت مگر اینکه عمل می‌کرد.
وی گفت: یکی از مباحث امروز فضای سیاسی، دموکراسی و حکومت بر پایه آرای مردم است اگر به نامه امام علی(ع) به مالک اشتر مراجعه کنیم همه اینها وجود دارد در این نگاه، حکومت باید منتقد و اصلاحگر خود باشد. از نگاه مرحوم حکیمی حکومتی که امیرالمومنین (ع) به مالک اشتر سفارش می کند را می‌توان اجرایی کرد.
حکیمی با بیان اینکه در نگاه مرحوم حکیمی، تک تک مردم خشتهای جامعه قرآنی انسانها هستند افزود: اگر مواجهه درستی با انسان ها نداشته باشیم و اگر عدالت اجتماعی و همه شرایط زیست درست اسلامی برای انسانها به ثمر ننشیند و بستر آن فراهم نشود انسان ها از درون پوک و سست و تهی می‌شوند و با این انسانها نمی‌شود جامعه را با بنیان محکم و استوار ساخت.
وی گفت: این فرد است که جامعه استوار و قوی را می سازد و جامعه اسلامی را به سوی رشد و تعالی می برد.
اجتهاد جامعه ساز
یک پژوهشگر مطالعات فرهنگی و اجتماعی هم اظهار داشت: دایرةالمعارف الحیات بر اساس نیازهای انسان و برای شکل‌گیری جامعه قرآنی منابع ارزشمندی را در اختیار ما قرار داده است.
محمدجواد استادی افزود: براساس نگاه مرحوم حکیمی، اجتهادی را نیاز داریم که جامعه ساز باشد. گاهی ما با اجتهاد محدود مواجه هستیم اما اجتهادی که مرحوم حکیمی از آن سخن می‌گوید در رسیدن به اهداف دین است.
وی گفت: بنا به اعتقاد مرحوم حکیمی، اگر دستگاه اجتهادی بتواند بر فراز تحولات جامعه حرکت کند آن جامعه می‌تواند موفق شود. در نگاه مرحوم حکیمی، اجتهاد پویا، فعال و کامل است.
این پژوهشگر اظهار داشت: مرحوم حکیمی دین را مقوله الهی اجتماعی می‌داند که سه حوزه فرد، جامعه و حاکمیت را پوشش می‌دهد. دین نظامی را می پذیرد که عامل به عدل باشد.
استادی ادامه داد: از نظر مرحوم حکیمی، غایت نهایی دین در بعد اجتماعی، اقامه عدالت است.
وی افزود: وی همچنین معتقد بود جامعه‌ای فرزانه است که در آن خرد و عقل متبلور باشد. ساخت جامعه اسلامی مبتنی بر گنجینه‌های معرفتی ما است که هرچه بتوانیم به درستی از این گنجینه‌ها و ذخایر استفاده کنیم موفق‌تر خواهیم بود.
وبینار اندیشه اجتماعی استاد حکیمی به همت پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.
