تاریخ پر طمطراق باستان بر اَزاره‌های سنگی قلعه چالشتر/ چالشتر یادگاری از عهد صفویه + عکس و فیلم
به گزارش خبرگزاری تسنیم از شهرکرد، چالشتر از توابع شهرستان شهرکرد و در ناحیه غرب این شهرستان واقع شده است. شهر چالشتر، یکی از قدیمی‌ترین نقاط استان است که بناهای تاریخی دوره معاصر در آن اکنون به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری با قدمت بالا محسوب می‌شود.
2 وجه تسمیه در مورد شهر چالشتر وجود دارد اول آنکه “چالش” و ” تُر”که مشتق از زبان ترکی است.”چالش” به معنای جنگ و” تُر”به معنای میدان یا محل است. با توجه به آثار برج‌های دیده بانی در کوه قراولخانه نزدیک وقوع جنگ‌ها در این محل این وجه تسمیه بعید نیست.
دومین وجه تسمیه این نام “چال”به معنی آشیانه و محل استقرار و “اشتر” به معنای شتر می‌باشد که جایگاه شتر بودن آن بعید است.
حاج محمدرضا خان بانی ساخت مسجد جامع چالشتر
مسجد جامع چالشتر مربوط به دوره قاجار است که در استان چهارمحال و بختیاری شهر چالشتر واقع شده است. بانی ساخت مسجد حاج محمدرضا خان، از خوانین منطقه چالشتُر بوده است. این اثر در تاریخ 12 آذرماه 1375 با شماره ثبت 1779 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاریخ کتیبه سردر غربی مورخ 1267 است. بر بالای محراب و بر روی منبر چوبی مسجد نیز تاریخ 1267 دیده می‌شود. سردر شمالی کتیبه‌ای به تاریخ 1268 دارد که این تاریخ سال اتمام کاشی‌کاری مسجد است. در چوبی کوچکی در ضلع غربی مسجد مورخ 1320 شمسی است.
در کتیبه سردر نام میرزا اسماعیل کاشی‌پز اصفهانی سازنده تزئینات سردر دیده می‌شود و در کتیبه منبر چوبی نام خطاط آن عبدالرحیم آمده است. در چوبی ضلع غربی را استاد ناصر چالشتری ساخته است.
با توجه به کتیبه‌های موجود مسجد از آثار نیمه دوم قرن سیزدهم هجری قمری است. در نیم قرن اخیر مناره‌های مسجد را ابوالقاسم‌خان آزاده مرمت و شبستان آن را آجرفرش کرده است.
سردر شرقی و تزئینات کاشی‌کاری آن کاملاً مرمت و بازسازی شده اما کاشی کاری سردر غربی آسیب دیده و قسمت‌هایی از آن فروریخته است. امروزه نمای جبهه جنوبی صحن را با پنجرههای فلزی پوشانده‌اند.
قلعه چالشتر، اثر هنری حجاری در ایران
قلعه چالشتر به عنوان یک اثر باشکوه از نظر معماری و هنری حجاری در ایران است. این قلعه در دوره صفویه مرکز حکمرانی چهارمحالی‌ها بوده که به وسیله کلانتران، روستاهای مناطق تحت سیطره خود را کنترل می‌کردند. پس از انتصاب”حسین قلی‌خان” به عنوان ایلخان بختیاری در اواسط حکومت ناصرالدین شاه، حکمرانان این منطقه از حاکمیت بر چالشتر خلع و تنها به زمین‌داران بزرگ تبدیل شدند.
مجموعه حاکم‌نشین چالشتر که به “قلعه خانی” مشهور است در 110 سال پیش در چالشتر احداث شده و در یکی از سرستون‌های سنگی این مجموعه قلعه تاریخی ساخت آن سال 1321 هجری قمری حک شده است. مجموعه تاریخی چالشتر شامل حیاط ورودی، سردر سنگی، خان نشین، اندرونی، حمام، انبارها و اصطبل‌ها است و قلعه اعیانی و خان نشین است.
این مجموعه دارای 40 ستون سنگی با سر در و ایوان است که ه اکنون 38 ستون آن پا بر جا و 2ستون دیگر در ورودی حیاط بوده که تخریب شده است. اَزاره سنگی «سنگی که پیرامون ساختمان و در پای دیوار نصب می‌شود» منقوش این مجموعه قلعه شامل نقوش داستانهای افسانه‌ای، اسطوره‌ای، دینی، زندگی روزمره، گل و گیاه، گل و گلدان، گل و مرغ، نقوش پیچش گیاهی و نقوش فرشته است. این نقوش به صورت ماهرانه و زیبا خلق شده و در برخی موارد به صورت برجسته حجاری شده است.
در این مجموعه قلعه اندرونی با یک دالان به قسمت خاننشین ارتباط داشته و ایوان آن دارای 10 ستون سنگی با آجرکاری و کاشی معرق در لچکی‌ها و پیشانی بنا با اَزاره‌های سنگی منقوش شامل درختان تاک، گل و گلدان، گل و مرغ و سرو و کاج تزئین شده است.
اطاقهای این مجموعه قلعه نیز با نقوشی به سبک نقاشی “لندنی” که تلفیقی از هنر نقاشی ایرانی و غربیست مزّین شده است. این سبک نقاشی که در دوره قاجار به اوج خود می‌رسد شامل نقوش گل و گلدان، افسانه لیلی و مجنون و نقوش داستانهای دینی شامل یوسف و زلیخا به همراه خط نوشته‌هایی از آیات قرآن است. در بخشی از سردرهای این مجموعه قلعه، معماری “سنتوری” که به صورت مثلثی شکل به چشم می‌خورد و حمام قلعه تاریخی چالشتر نیز مزین به کاشی آبی فیروزه‌ای و سفید سربی بوده است.
سقف اندرونی این قلعه به صورت قاب‌هایی از چوب گردو است. درها و پنجرههای اطاقهای این مجموعه نیز از جنس چوب با هنرهای گره‌کاری، معرق و منبت کار شده است. مجموعه قلعه در حال حاضر دارای 5 ایوان است و5 اطاق نیز در اندرونی آن وجود دارد و در مجموع دارای 40 ستون است. در حیاط این مجموعه موزه سنگ و در بخش داخلی قلعه نیز موزه مردم شناسی دایر است.
خانه ستوده، قدیمی‌ترین خانه موجود در بافت تاریخی چالشتر
این خانه، قدیمی‌ترین خانه موجود در بافت تاریخی چالشتر و متعلق به دوره زندیه و منزل حاج میرزا مهدی خان آزاده چالشتری است. خانه از طریق پیش فضایی از ضلع جنوبی قلعه ورودی دارد و بعد از هشتی از طریق راهرویی به حیاط وارد می‌شود. جبهه غربی این خانه به تاریخ 1206 هجری قمری «اواخر دوره زندیه» در 2 طبقه ساخته شده است.
ویژگی‌های معماری آن دوره کاملاً مشهود است. پوشش‌های تویزه و طاق کژاوه، ارسی خانه، گوشواره‌های 2 طرف، نقوش ترنج روی سقف‌ها از جمله خصوصیات این دوره است. دسترسی به طبقه بالا از طریق پلکان انتهای 2 راهروی طرفین ارسی خانه میسر می‌شود.
جبهه جنوبی شامل سردر، هشتی، دالان و اطاق‌ها است. طبق کتیبه سنگی سردر این جبهه به سال 1307 هجری قمری متعلق است ولی مطابق اسناد و قباله‌ها این جبهه با تخریب بخش 2 طبقه متعلق به دوره صفوی ساخته شده است.
جبهه شمالی و شرقی هم در دوره پهلوی با الگوی رایج در خانه‌های چالشتر ساخته شده است. این بنا یکی از قدیمی‌ترین بناهای مسکونی استان و دارای 3 نوع معماری متمایز متعلق به ادوار زندیه تا معاصر است. تزئینات گچ‌بری، نقاشی‌های دیواری، هنرهای روی چوب بر روی کالبد این عمارت حکایت از چیره دستی هنرمندان این دیار دارد.
چالشتر، قطب تولید قالی در کشور
مهم‌ترین صنعت دستی استان که سابقه دیرینه‌ای داشته و دارای معروفیت جهانی است هنر قالیبافی است که مشهورترین آن در استان، قالی چالشتر و مهم‌ترین نقوش آن خشتی، سرو و کاج، گل مینا، لچک، ترنج، قابی، بیبی بافی و گلدانی با حاشیه‌های بسیار زیبا است.
قالیبافی از هنرهای بسیار با سابقه و مشهور استان است و شهرت فرش‌های چالشتر به فراسوی مرزهای جغرافیایی کشور رسیده و همگان هنر مردم این دیار را به خوبی می‌شناسند.
استان چهارمحال و بختیاری با دارا بودن 100 هزار بافنده قالی، 40 هزار دار قالی و تولید سالانه 400 هزار متر مربع فرش مرغوب از قطب‌های تولید قالی در کشور محسوب می‌شود.
وفور مواد اولیه پشم «به لحاظ وجود دام»، ذوق و حوصله بافندگان، اصالت طرح‌ها و نقوش و رنگ‌آمیزی منحصر به فرد از پتانسیل‌های بالقوه و بالفعل آن است که علیرغم مسائل و مشکلات به وجود آمده در مسیر این هنر ملی طی دهه‌های اخیر همواره فراز و نشیب‌های زیادی را به خود دیده است که خوشبختانه به لحاظ ویژگی‌های خاص آن صدمه جدی بر پیکر آن وارد نشده است و به رغم معضلات همچنان پر صلابت مسیر خود را دنبال می‌کند. فرش چالشتر به واسطه استفاده از رنگ‌های سنتی و طبیعی، مواد اولیه مرغوب و دارا بودن طرح‌ها و نقوش بسیار متنوع از کیفیت و استحکام بالایی برخوردار است به همین سبب به این فرش‌ها فرش آهنین می‌گویند.
قفل چالشتر، رشته بومی و کهن چهارمحال و بختیاری
قفل سازی از رشته‌های بومی و کهن استان محسوب می‌شود که تا چند دهه قبل قفل‌ها با کاربردهای مختلف ساخته و استفاده می‌شد. ورود قفل‌های خارجی و صنعتی از یک طرف و قیمت پایین و سهولت استفاده از آن‌ها از طرف دیگر باعث شد که تولید گسترده این محصول دست‌ساز محدود گردد و هم اکنون تنها چند کارگاه سنتی در چالشتر در زمینه قفل‌سازی فعالیت دارند.
روش ساخت قفل چالشتر بسیار ممتاز بوده و از دیگر قفل‌های دست ساز ایرانی به راحتی تشخیص داده می‌شود. نمونه متقدم و متاخر این قفل‌ها زینت‌افزای موز‌ه‌های داخل و خارج کشور است. به عنوان نمونه می‌توان به قفلی به اندازه 3 میلیمتر در 16 قطعه که تنها 450 سوت وزن دارد اشاره کرد.
چالشتر، تنها شهر فاقد قربستان ایران
نکته جالب در مورد چالشتر این است که چالشتر تنها شهر ایران است که قبرستان ندارد و غُسالخانه آن در وسط شهر واقع است و مرده‌ها را در روستای اشکفتک دفن می‌کنند.
به گفته اردشیر آخوندی، کارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری در زمان‌های قدیم اراضی شهرهای چالشتر و اشکفتک یکی بوده اما امروزه به دلیل تقسیم اراضی این 2 شهر چالشتر قبرستان ندارد.
گزارش از رقیه عسگری
انتهای پیام/